Op begraafplaats Oostergaarde zijn de Nederlandse oorlogsslachtoffers herdacht die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen. En de Nederlanders die zijn omgekomen in oorlogssituaties en bij vredesoperaties na de Tweede Wereldoorlog. Burgemeester Harm-Jan van Schaik hield een toespraak tijdens deze Nationale Herdenking.
Een venijnige mitrailleurstoot boven Doornspijk. De Amerikaanse bommenwerper vat direct vlam en valt uit de lucht. Pas twee dagen later wordt de omgekomen bemanning uit het vliegtuig gehaald. Onder hen piloot Leonard Waldorf.Toespraak burgemeester Harm-Jan van Schaik
Een Joods-Amerikaanse sergeant. Een jongen nog.
Leonard wordt slechts 20 jaar.
Geachte dames en heren, jongens en meisjes, aanwezigen,
Vandaag gedenken we de mensen die zich hebben ingezet voor onze vrijheid. We gedenken de oorlogsslachtoffers die vielen tijdens de Tweede Wereldoorlog. En we herdenken de militairen die hun leven gaven in vredesoperaties.
Waarom liet Leonard Waldorf zijn veilige bestaan los? Waarom offerde hij zich op voor de vrijheid van anderen? We kunnen er alleen maar naar gissen. Wat we wél weten is dit: hij koos in vrijheid. In het besef dat anderen die vrijheid niet hadden. En daar legde hij zich niet bij neer.
Leonard bestuurde een van de 572 vliegtuigen die bombardementen uitvoerde op Duisburg. Hij rust hier op begraafplaats Oostergaarde, net als de vier andere bemanningsleden:
Ronald Cook
John Wilson
Tom Wharmby
Ronald Hughes
Ze kenden de gevaren. En toch waren ze vrijwillig in dienst bij de Royal Air Force.
En gaven ze hun leven.
In vrijheid kiezen. Het is voor ons zó vanzelfsprekend. Naar welke school we gaan. Welk beroep we uitoefenen. Op welke politieke partij we stemmen.In vrijheid kiezen
Kiezen wordt pas écht ingewikkeld als de vrijheid in het geding is. Dan kun je voor moeilijke dilemma’s komen te staan. Met gevaar zelfs voor eigen leven. Of met gevaar voor het leven van anderen. Blijf je dan nog trouw aan je principes? Of kies je voor veiligheid.
Ik vertel u graag het verhaal van Jaap Migchelsen. In de Tweede Wereldoorlog werkt hij als directeur van het Agentschap der Arbeidsbemiddeling in Harderwijk. Jaap kan niet begrijpen dat mensen zich als vrijwilliger melden om te werken voor de Duitse weermachtswerken. Puur voor het geld en voor het avontuur. Terwijl er ook ambtenaren zijn die risico op risico lopen door mensen te beschermen tegen de Duitsers.Jaap Migchelsen
Jaap maakt een vrijwillige keuze. Hij zet zich in voor Harderwijkers en Hierdenaren die niet in Duitsland willen werken. Jaap saboteert de keuringen zoveel mogelijk. Met steun van anderen. Zoals de keuringsarts en de medische dienst in Amersfoort. En gemeenteambtenaar Wouter van Dam.
Ze vervalsen keuringskaarten en keuringsrapporten voor volwassen mannen. Ook jongens die op de boerderij van hun vader werken, weet hij vrij te stellen van dwangarbeid. Het gebeurt allemaal vanuit het kantoor van het arbeidsbureau aan de Stationslaan 106. Honderden mensen worden gered van dwangarbeid. Opmerkelijk weinig mensen komen via het arbeidsbureau beschikbaar voor dwangarbeid.
De Nazi’s krijgen steeds meer grip op het arbeidsbureau. Dat bemoeilijkt de verzetsactiviteiten. Toch zet Jaap zijn werk voort. Dat doet hij in de avonduren, vanuit zijn huis. Hij blijft mensen helpen aan valse stempels, verklaringen en ‘Ausweise’. Soms wel 20 mensen op één avond. Totdat ook dit te gevaarlijk wordt voor Jaap. Veel van zijn werk draagt hij over aan verzetsgroepen in de regio.
Dat gaat lange tijd goed. Totdat Jaap Migchelsen op 28 januari 1945 wordt opgepakt door de Duitsers. Via Kamp Amersfoort komt hij terecht in concentratiekamp Neuengammen. Hij overleeft de gevangenschap. Op 22 april 1945 wordt Jaap Migchelsen bevrijd en keert terug naar Harderwijk.
Op 1 september 1945 gaat hij weer aan het werk. Voortaan in vrijheid.
Veel respect heb ik voor Jaap Migchelsen. Respect voor de moed die hij toonde. En voor de principes waaraan hij bleef vasthouden. Onder de radar, buiten het zicht. Wat zou ík hebben gedaan als ik in zijn schoenen stond? Zou ik het allemaal zo helder hebben gezien? Zou ik mijn principes hebben gevolgd? Of zou ik hebben gekozen voor het geld en het avontuur? Of voor veiligheid?Tot slot
Met evenveel respect kijk ik naar de Amerikaanse piloot Leonard Waldorf. Een Joodse jongen. Zou ik mijn vrijheid hebben opgegeven om die van anderen te bevechten? Hij deed het. In alle kwetsbaarheid, boven de radar.
We leven in een vrij land. We kunnen zeggen en doen wat we willen, binnen bepaalde grenzen.
Daarin schuilt een grote verantwoordelijkheid voor ieder van ons.
De vrijheid van jezelf kan de onvrijheid van de ander betekenen.
Zien wij die verantwoordelijkheid? En nemen we die ook?
Blijven we oog en oor houden voor de vrijheid van de ander, ook als we daar zélfs iets op moeten inleveren?
Leven in een democratie vraagt iets van ons allemaal.
Want de democratie is kwetsbaar. En nooit vanzelfsprekend.
Samen houden we de democratie levend.
En samen houden we de vrijheid in stand.
De vrijheid om te zeggen, te doen en te kiezen.
(Foto: Gemeente Harderwijk)
