Campagne nieuws - Vandaag 8 maart is het Internationale Vrouwendag. Met die aanleiding gingen 2 generaties D66’ers met elkaar in gesprek. Rianne Bosch (33), expert op het gebied van seksuele & genderdiversiteit en emancipatie met feminist in hart en nieren: Désirée van Liempt (74).
Rianne vraagt Désirée hoe het was voor haar om in Harderwijk te wonen als jonge vrouw en wat er in de afgelopen jaren allemaal veranderd is.Beiden woonachtig in Harderwijk en het hele jaar door actief in de politiek in de steunfractie van D66 Harderwijk
Als ik denk aan emancipatie, dan denk ik aan jou. Waarom is dat?
Ik woon sinds 1974 in Harderwijk. Ik ontmoette vrouwen in Stadsweiden die behoefte hadden aan een praatgroep naast het moederschap en de huishoudelijke taken. Van daaruit ontstond de groep “Vrouwen oriënteren zich op de samenleving” (die naam had het ook al in de grote steden).
In 1980 heb ik met een aantal vriendinnen ‘Het Vrouwenhuis’ opgericht, daar was toen vanuit de overheid emancipatie subsidie voor. We hadden toen veel contact met het Vrouwenhuis Utrecht, die waren ons altijd 3 stappen voor. Dat hebben we 3 jaar gedaan, en toen ging de subsidiekraan weer dicht. We hebben toen de praatgroep wel voortgezet, dat was in het Mierennest, wat nu Centrum de Zin is. Dus als je aan mij denkt en je denkt aan emancipatie, dan klopt dat wel!
Wat deden jullie allemaal? En waarom? Wat merkte je zelf als vrouw in die tijd?
Harderwijk was toen nog wel een meer behoudende stad. Maar we hadden bijvoorbeeld wel inloopochtenden en daar kwamen heel veel vrouwen op af. We bespraken dan alledaagse dingen, persoonlijke situaties, maar hebben ook Hedy D’Ancona wel eens uitgenodigd om te komen spreken. Hoe meer we er mee bezig waren, hoe meer we beseften dat we bepaalde dingen wilden veranderen. Ik herinner me dat als de vrouw boodschappen ging doen in die tijd, dat de man dan kwam om te betalen. Maar wij hadden behoefte aan meer onafhankelijkheid.
Naast het Vrouwenhuis hield ik me er in mijn werk ook mee bezig. Toen ik op Landstede werkte, gaf ik seksuele voorlichting aan de entree-opleiding (mijn achtergrond is in de verpleegkunde). Daar gaf ik de ene week de jongens en de andere week de meisjes les. Op een dag ben ik naar de GGD gegaan voor gratis condooms om uit te delen. Dat vonden de jongeren prachtig. Er waren ook jongeren die dit niet mee naar huis mochten nemen. Dan zei ik: “Ik leg ze hier in mijn bureau, en als je ooit denkt wat nodig te hebben dan kom je maar bij me. Dat is, vind ik, ook een stukje emancipatie.
Vind jij jezelf geëmancipeerd? Een feminist?
Ja absoluut, nog steeds! En zeker in deze tijd, ook met de belangen van de LHBTI+-doelgroep, is dat weer heel belangrijk geworden. Feministen waren vroeger de vrouwen die zonder bh in de stad liepen en protesteerden met de borden “Baas in eigen buik”. Vrouwen die voor vrouwenrechten opkwamen. En nu zie je ook allerlei feministische uitingen, denk aan de #metoo beweging en alles wat er kort geleden is gebeurd als het gaat om seksueel grensoverschrijdend gedrag. Dat heeft echt een feministische inslag. Daar sta ik volledig achter.
Wat heeft jou bewogen om in Harderwijk te beginnen met de praatgroep en het Vrouwenhuis?
Ik ben jong getrouwd, ik was 22 jaar. Mijn man was 5 jaar ouder en maakte thuis de dienst uit. En ik had behoefte aan zelfstandigheid en onafhankelijkheid.
Hoe ging dat dan, want ik ken jou als een heel vrijgevochten vrouw.
Dat ben ik geworden door mijn voormalig huwelijk. Ik was vroeger wel heel meegaand, maar op den duur dacht ik: “Dit past helemaal niet bij mij”. Dus ik heb me ook wel echt vrij moeten vechten toentertijd. Door de praatgroep ontmoette ik lotgenoten, ook vrouwen die verzopen in de ellende. En dan krijg je toch een spiegel van je eigen situatie.
Ik realiseerde me dat ik daar uit moest stappen. Ik kon zo niet verder leven. Toen was die vrouwengroep mijn vangnet, want in die tijd had je de kerk als sociaal netwerk en verder niks. Ik ben zelf vrij streng gereformeerd opgevoed, maar dat paste niet meer bij mij dus ik ging niet meer naar de kerk. De vrouwengroep was voor mij persoonlijk dus heel belangrijk toen.
Denk je wel dat het samen kan gaan, religie en feminisme?
Dat kan prima. Zo lang je de ruimte krijgt om daar je eigen stem in te laten horen. Het ligt denk ik ook wel heel erg aan de kerk of de gemeente waar je bent en hoe er invulling wordt gegeven aan geloven. Ik denk zelfs dat emancipatie ergens ook wel haar oorsprong vindt in religie: kom maar bij elkaar, ga op een heuvel zitten en luister naar iemand die iets te vertellen heeft.
Wat is er in de tussentijd veranderd in Harderwijk?
Ja zeker, ook als je het hebt over allerlei kwetsbare groepen. Ik woon hier nu 45 jaar, zo’n 20-25 jaar geleden liep hier 1 jongeman die zich heel vrouwelijk uitte en kleedde, en dat was echt “de outcast”. Die werd met de nek aangekeken. Dat is nu niet meer zo, denk bijvoorbeeld aan Kars die pas geleden is overleden. Die hoort gewoon in Harderwijk, daar is iedereen verdrietig over en wat zag hij er altijd prachtig uit en wat mooi dat hij zo zichzelf was. Dat is veel meer geaccepteerd.
Het regenboogzebrapad is ook een hele mooie ontwikkeling die denk ik symbool staat voor veranderingen in Harderwijk. Geweldig! Het is meer zichtbaar geworden, en daarnaast merkbaar in het handelen vind ik. Er wordt veel “gewoner” gedaan over diversiteit. Er zijn altijd nog wel mensen die zich er geen houding in weten te geven, maar het wordt niet meer weggeduwd zoals dat vroeger veel meer gebeurde. Er wordt meer over gesproken, mensen treden steeds meer naar buiten als zichzelf.
Ik zie ook dat de jongere generaties al een veel inclusievere taal gebruiken en al die pronouns heel goed beheersen. Jongeren gaan daar heel makkelijk en op een natuurlijke manier mee om, dat vind ik heel mooi om te zien.
Emancipatie heeft wel een hele andere invulling gekregen dan toen ik een jonge meid was. We hebben ook best wel een periode gehad met heel veel vrijheid. Toen ik 20 was zaten alle vrouwen topless aan die strandjes langs het Zeepad en dat was volkomen normaal. Maar er was ook niemand die naar je toe kwam of langs fietste en riep: “Wat heb je lekkere tieten”, echt helemaal niet! Terwijl het nu op social media en op tv allemaal veel bloter is dan vroeger, maar ook veel preutser. Ik weet nog dat het in Amerika begon dat er pleisters over de tepels werden geplakt, en toen voorspelde ik al dat dat binnen 3 jaar ook in Nederland zou zijn.
We zijn er nog niet, maar er is wel heel veel positief veranderd in de afgelopen jaren.
Stuitte je ook wel eens op onbegrip? Of weerstand? Wat gebeurde er, waarom, en hoe ging je daar mee om?
Oh ja, ontzettend. In mijn vriendenkring vonden ze mij maar raar. Ze vroegen zich af waarom ik me er zo druk over maakte. Mijn reactie was altijd dat ik het belangrijk en nodig vind dat vrouwen zich ontwikkelen! Ik ben zelf op mijn 45e nog naar de universiteit gegaan. Ik kreeg regelmatig de vraag van collega’s en vrienden waar dat nou weer voor nodig was. Toen ik naar Cardiff ging voor mijn master onderwijsontwikkeling, had ik mijn onderzoek meegenomen naar de directeur, die zei: “Je moet maar niet denken dat je dit voor deze school doet hoor”. Ik reageerde met: “Zo ben ik ook niet begonnen, ik heb dit voor mezelf gedaan.” Twee jaar later werd het onderwijsprogramma omgegooid, toen benaderde hij mij om hierin mee te denken. Daar heb ik voor bedankt.
Heb je kinderen? Hoe sluimert deze visie door in hoe jij hen hebt opgevoed?
Dat sluimert niet, dat is heel erg aanwezig. Bijvoorbeeld: mijn dochter is al vrij jong begonnen met duidelijk te maken dat zij een eigen mening had. Ik ben gescheiden toen mijn dochter trouwde. Ze heeft me altijd gesteund bij deze keuze. Zelf is zij ook gescheiden en heeft nu een vrouw als partner. Ze steekt dit absoluut niet onder stoelen of banken en ze heeft ook aan haar 2 zonen gezegd: dit is mijn vriendin en zij hoort er bij. Haar jongens vinden dat prima.
Het maakt niet uit van wie je houdt. Mijn dochter is echt een vechter, dat herken ik van mezelf. En tegelijk is ze van kinds af aan heel zorgzaam. Als er een kindje was die het niet zelf kon of hulp nodig had, was mijn dochter diegene aan het helpen.
Welke vrouw(en) is/zijn echt een voorbeeld voor anderen en waarom?
Els Borst was mijn grote icoon. Hedy D’Ancona vind ik ook fantastisch, en Neelie Smit Kroes is geweldig. Noralie Beijer is ook zo iemand die nog midden in het leven staat en die zich niks aantrekt van commentaar. De gemene deler voor mij is echt die “nou en” instelling. Als je voor jezelf kan verantwoorden dat het goed is wat je doet, ben je al een heel eind op weg denk ik. Je moet je als vrouw echt niet om laten blazen.
Rianne: Ik vind wel dat dat wat vraagt van de maatschappij, want je hebt als vrouw om de een of andere reden wel veel meer te bewijzen wat je waard bent vind ik, toch? Ik zie van redelijk dichtbij dat ik harder moet werken om anderen te overtuigen dan mannelijke collega’s in een leidinggevende functie. En dat als een mannelijke collega ergens gepassioneerd over is, dit als “daadkrachtig” of “sterk” wordt gezien, en bij mij als “emotioneel” of zelfs “hysterisch”. Mannelijke collega’s met kinderen wordt nooit gevraagd hoe ze alle ballen hoog houden. Aan mij bijna dagelijks, zeker sinds ik zelf in een leidinggevende functie zit. Dat is eigenlijk vreemd en niet van deze tijd. Maar in de taal en het handelen gebeurt dus heel veel en wordt (vind ik dan) erg zichtbaar hoe er, vaak onbewust, gedacht wordt over vrouwen.
Zou je dit soort dingen niet bespreekbaar willen maken bijvoorbeeld op je werk?
Rianne: Ik spiegel wel veel, zeker in gesprekken waar ik veiligheid voel om dat te benoemen. Ik geef wel eens terug: wat je nu zegt is seksistisch. En gelukkig voel en ervaar ik dat de mensen om me heen er over nadenken en er iets mee doen. Ik vind het nog wel een spannende om zoiets in een team open te gooien, ik ben dan toch stiekem wel wat bang voor de reactie: jij trekt het je wel erg persoonlijk aan. Ik besef me ook dat het tijd nodig heeft. Sterker nog: ik ben me er zelf ook nog niet eens zo lang bewust van. Maar daarom geloof ik wel dat verandering, ook in Harderwijk, begint bij bewustwording.
Waarom is internationale vrouwendag nodig? Waar gaat deze dag voor jou over?
Ik vind het goed dat we erbij stilstaan dat ons zoveel vrouwen zijn voorgegaan die hebben gevochten voor onze vrijheid. En dat we daar iets mee moeten en dit uit moeten bouwen.
Wat ga jij doen op deze dag, 8 maart?
Ik ga naar een lezing van de Els Borst groep van D66.
Wat voor boodschap zou jij ons vrouwen mee willen geven met al jouw levenservaring?
Dat is de boodschap van Sigrid Kaag in haar toespraak op Internationale Vrouwendag 2021: “Voor alle vrouwen en meisjes die nu luisteren heb ik een speciale boodschap: Laat je niet klein maken. Droom groot. Sta op. Ontdek wie je bent, wat je kan en wat je wilt zijn. Heb lef, en grijp die kansen. En houd nooit je mond! Laat je stem klinken, we zijn met velen.”
(Rianne Bosch - foto Anne Brassien)
(Désirée van Liempt - foto Marijn Star)
