Door Harry Schipper – Archeologen hebben woensdag bij opgravingen nieuwe delen van een muur en een kelder ontdekt van de dwangburcht bij ’t Bargje aan de Havendam.
Beetje bij beetje geeft de bodem onder de stad haar geheimen prijs. Ditmaal nadat netwerkbeheerder Liander kabels moest verleggen in de Grote Oosterwijck, in verband met de sloop en herbouw van het voormalige Hotel IJsselmeer, tegenwoordig beter bekend als restaurant Kokki’s, of het oude pannenkoekenhuis Papa Beer.“We hebben nieuwe puzzelstukjes gevonden die ons langzaam een beter beeld gaan geven van hoe het oude kasteel eruit moet hebben gezien”, vertelt regioarcheoloog Maarten Wispelwey enthousiast.
Bij het graven van een brede sleuf naast de straat, tegen ’t Bargje aan, werden nieuwe stukken muur ontdekt. En ook rond gemetselde muren, die eerst nog voor een beerput of waterput werden aangezien, maar die net zo goed deel zouden kunnen uitmaken van een wenteltrap naar een kelder. De archeologen vonden ook andere sporen, die duiden op een kelder. “Zo eentje waarin gevangen werden vastgehouden”, oppert voormalig streekarchivaris Henk Hovenkamp, die direct meehielp met de opgravingen. Hij vermoedt dat de muur die nu zichtbaar is geworden door het graafwerk deel uitmaakt van de grote zaal van het kasteel.
De dwangburcht, die rond 1519 werd gebouwd binnen de stadsmuren van Harderwijk, had een reusachtige omvang. Vermoedelijk strekt het kasteel zich uit vanaf de geschutstoren waarvan de fundamenten blijvend zijn blootgelegd naast de brug over de Stadshaven, tot aan een hoge vestingwal langs de Zoutkeetstraat naast het stadhuis. Dat het een grote burcht moet zijn geweest, bevestigen de bijna drie meter dikke muren al van de geschutstoren bij de haven. Er lag een gracht omheen die zich uitstrekte tot aan de Keizerstraat.
De opgravingen worden uitgevoerd onder auspiciën van het advies- en onderzoeksbureau RAAP, dat in Harderwijk ook betrokken was bij andere opgravingen op onder meer de Markt, in de Bruggestraat en nabij het Strandeiland, waarbij delen van de houten havenhoofden zijn teruggevonden.
RAAP vond tien jaar geleden ook al restanten van de dwangburcht. Deze woensdag was veldarcheoloog Twan van Rooij inderhaast opgetrommeld, omdat Liander haast heeft met de aanleg van nieuwe kabels. Van Rooij noemt de nieuw gedane vondsten ‘best apart’. “Ze geven ons nieuwe inzichten hoe de burcht eruit moet hebben gezien. Al weten we er nu nog altijd heel weinig over”. RAAP werd ook geconsulteerd bij het uitgraven bij ’t Bargje van diepe gaten voor ondergrondse containers voor huisvuil. Dat leidde ertoe dat de containers een andere plek kregen dan eerst was bedacht, omdat juist op die plek enorm dikke kasteelmuren onder de grond bleken te zitten.
De dwangburcht werd vermoedelijk in de eerste helft van de zestien eeuw gebouwd nabij de Peelenpoort. Deze ‘zevende’ stadspoort van Harderwijk is relatief onbekend, omdat er ook bijna niks meer van is teruggevonden. Henk Hovenkamp speurde jaren geleden al naar meer informatie. In stokoude archieven ontdekte hij dat de Peelenpoort voor het eerst in 1439 werd genoemd. De poort gaf toegang tot het toenmalige duinachtige langs de Zuiderzee richting Elburg en Kampen. Precies een eeuw later, in 1539 lijkt er sprake te zijn van een uitbreiding van de werken bij de Peelenpoort. Daarvoor moeten huizen aan de Oosterwijck wijken. Een jaar later is er voor het eerst sprake van een blokhuis in oude archieven. In het voorjaar van 1544 is er opnieuw sprake van huizen die in de Oosterwijck die opgekocht zijn in verband met de bouw van het ‘Nhije Blockhuijs’. Deze keer niet door de Hertog van Gelre, maar door Keizer Karel V die een jaar eerder, in 1543 de macht in Gelre had overgenomen.
Zowel Wispelwey als Hovenkamp geloven niet dat de Keizer Karel V ooit in Harderwijk is geweest. Hovenkamp verwacht wel dat er in de Grote Oosterwijck, nog vóór de Keizerstraat (!) in de toekomst wellicht nog restanten van een brug en een poort gevonden zullen worden. “Daar moet een poort hebben gestaan die toegang gaf tot het kasteel”, klinkt Hovenkamp stellig. “Want tussen de stad en het kasteel lag ook een brede gracht. Dan wil je ook een ophaalbrug en een poort om het kasteel goed af te kunnen sluiten”. Hovenkamp denkt dat de Peelenpoort in die tijd functioneerde als een soort achterdeur waardoor de aanvoer van wapens en soldaten niet via de stad hoefde te geschieden. Zo kon het Nieuwe Blokhuis fungeren als dwangburcht van waaruit de stad goed onder controle kon worden gehouden.
Op basis van een uit 1549 daterende inventarislijst van op het kasteel aanwezige wapentuig, denkt Hovenkamp dat er sprake was van een rondeel, een aarden wal, een oud huis en een nieuw huis dat midden op ’t Bargje heeft gestaan. Dat nieuwe huis had, net als het oude huis op de muur, een indeling van een volwaardig hoofdgebouw van een kasteel. Hovenkamp: “De aarden wal lijkt het complex geheel omgeven te hebben, dus ook aan de stadszijde. Dit weten we omdat er op deze wal een stuk geschut stond dat op de stad was gericht”.
De Harderwijkse burgerij komt in 1566 in opstand, bestormt het kasteel. Het wordt voor korte tijd in genomen. In 1568 breekt er op kerstavond brand uit die grote schade aanricht, maar het gebouw wordt weer hersteld. Nadat in 1577 Harderwijk weer in handen is gekomen van de opstandelingen, besluit het Hof van Gelderland in 1581 tot de sloop van de dwangburcht. Alleen het bolwerk aan de zee, de Peelenpoort en het oude huis op de muur blijven nog een tijdlang staan. Van het bolwerk resteerde in de vorige eeuw alleen nog maar de - overbekende – ‘Kiekmure’.
