Door Marco Jansen - Met een officiële ceremonie op begraafplaats Oostergaarde is zaterdag 29 april het monument voor de Lancaster bommenwerper onthuld, die 80 jaar geleden op 1 mei 1943 neerstortte langs de Kampweg in Harderwijk, op de plek wat nu de J.P. Heijelaan is.
De onthulling werd gedaan door nabestaanden van de gesneuvelden, die speciaal voor deze gelegenheid waren overgekomen uit Engeland
Initiatiefnemer is Ruud Slangen (69) uit Ermelo. Hij is 37 jaar in militaire dienst geweest en organiseert al sinds 2017 herdenkingen. In 2021 heeft hij de stichting We will remember opgericht, om te zorgen dat herdenkingen blijven voortbestaan. Ook doet hij onderzoek naar de 45 gesneuvelden die begraven liggen op Oostergaarde en schreef er het boek Failed to return over. „Op één na hebben zij nu allemaal een gezicht.”
Vier van hen waren Britse bemanningsleden van de Lancaster ED771 PO-E, het vliegtuig dat op 1 mei 1943 neerstortte in Harderwijk, bijna binnen de bebouwde kom.
„Ik vond het nodig om hen te herdenken en ik kreeg toestemming voor een monument aan de achterzijde van de begraafplaats aan de J.P. Heijelaan, vlakbij de plek waar het is gebeurd. Vroeger was dit de Kampweg. Er stonden wat huizen, maar dit was akkergebied achter de soepfabriek van Fino. Hier werden in die periode onderduikers en mensen van het verzet gevoed. Toen ze de klap hoorden, in de nacht van 30 april op 1 mei rond 3.15 uur, gingen mensen naar buiten om te kijken. De munitie ontplofte, maar er zijn geen inwoners omgekomen. Ze zagen dat het een geallieerd vliegtuig was, maar wie wie was, was niet meer te zien.”
De Lancaster ED771 PO-E was een Australisch squadron, met zeven Britten aan boord. De piloot was van origine een Australiër. De bommenwerper vloog in de nacht van 30 april op 1 mei naar het Ruhrgebied, met als doel Essen te bombarderen. Er waren die nacht nog veel meer bommenwerpers, maar ook nachtjagers van de Duitsers, die in het donker konden vliegen en de Lancaster ED771 aanvielen. Bij de eerste aanval sneuvelden twee man. „Hij heeft wel zijn bommen gegooid en maakte daarna een bepaalde manoeuvre om weg te komen, maar werd nog een keer aangevallen. Zuurstofflessen ontploften en hydraulische olie vloog in de brand.
Daardoor sneuvelde het derde bemanningslid’’, vertelt Slangen. „De bommenluiken klapten open en bij Nunspeet sprongen de vier bemanningsleden die nog leefden van 5000 voet hoogte uit het vliegtuig. Drie zijn geland, één is dood gevonden met een ongeopende parachute, hier in de buurt. Hij raakte bewusteloos omdat hij met zijn hoofd een staartvleugel had geraakt.” Het vliegtuig stortte neer aan de voormalige Kampweg en speciaal voor deze ‘Harderwijkse’ bommenwerper, zoals hij het noemt, wilde Slangen een monument. „Als ik dit had neergezet op de plek waar het is gebeurd, dan zou het bij iemand in de keuken staan. daarom hebben we gekozen voor een plek in de perken van de J.P. Heijelaan.”
Slangen is verder op onderzoek uitgegaan en is bij familieleden uitgekomen. Ze zijn verbonden met de Tweede Wereldoorlog door hun opa of hun oom. Vorig jaar heeft hij een brokstuk van deze bommenwerper, dat in Nunspeet op een houten woonwagen met ondergedoken Joden viel, overhandigd aan een familie. „Dertien nabestaanden zijn vandaag uit Engeland naar Harderwijk gekomen, met het vliegtuig, de camper of de auto. Ze overnachten in een hotel, op een camping, of air bnb. Ze hebben elkaar nog nooit ontmoet. Er is een gezamenlijke lunch en we gaan vanavond met elkaar eten. Een familie heeft bedankt, ze zijn in de 90 en te oud om te komen en een vrouw uit Canada is er ook niet. Ze zijn heel dankbaar voor deze herdenking, daar doe je het ook voor. Het gaat om deze mensen.”
Plechtige ceremonie
Rond 11.00 uur hebben de bijna 100 aanwezigen zich verzameld bij de ingang van Oostergaarde met de oranje banier en de twee doedelzakspelers voorop loopt de stoet over de begraafplaats naar het monument. Predikant Monique van Zoest uit Oosterbeek, jaarlijks betrokken bij de Airborne herdenking, leidt de plechtige ceremonie die een uur duurt. „We willen de zeven jonge soldaten hier eervol en respectvol herdenken. Ze hebben het risico genomen om hun leven te verliezen omdat ze een bijdrage wilden leveren om de oorlog te beëindigen. Ze wilden er alles voor doen om de vijand te verslaan. De drie die het wel hebben overleefd, hebben ook de prijs betaald.”
Een nabestaande vertelt over die desbetreffende nacht, een andere nabestaande leest een gedicht voor van de zus van Roderick Capron, één van de getroffenen. Twee nabestaanden onthullen het monument met daarop het vliegtuig en de zeven namen. Een trompettist speelt The Last Post en wordt twee minuten stilte gehouden. Vervolgens worden er rozenkransen en bloemboeketten gelegd en tot slot klinkt het God Save the Queen en het Wilhelmus.
Een neef van een kleinzoon van een gesneuvelde vindt het mooi dat Harderwijk er 80 jaar na dato aandacht aan besteedt, zodat deze mensen in herinnering blijven. Hij wist tot drie maanden geleden niet precies wat er was gebeurd en staat nu vlak bij de plek waar het vliegtuig is neergestort. Hij noemt het een ‘amazing, splendid memorial’ en krijgt applaus.
Slangen klopte vorig jaar aan bij Edwin Enklaar en toen de omgevingsvergunning verkregen was, vroeg hij of de wethouder de onthulling wilde doen. „Toen pas realiseerde ik mij hoe emotioneel bijzonder en belangrijk dit is. Daar sta je niet bij stil”, zegt Enklaar die met een toespraak in het Engels ook zijn bijdrage levert. „Met dit monument willen we deze helden alsnog eren met de erkenning die ze verdienen. Zij hebben er mede voor gezorgd dat wij hier al bijna 80 jaar in vrijheid leven.”
