Zeven jaar, met tussenpauzes, nam de restauratie van de gewelfschilderijen van de Grote Kerk in beslag. Bij de afronding van de laatste fase van het project hebben de restauratoren alle betrokken partijen uitgenodigd voor een feestelijk moment op de steiger.
.jpg)
Magische plekOp 22 meter hoogte wordt teruggeblikt op de operatie. ,,Een unieke gelegenheid op een magische plek.”
Een dag voordat de steiger wordt afgebouwd, zijn betrokkenen uitgenodigd voor een kleinschalig feestje om de oplevering te vieren. Van kerkrentmeesters, koster, bouwdirectie, aannemer, steigerbouwer, voegers, glas in lood glazenier, tot schoonmakers, en mensen van de stichting vrienden van de Grote Kerk en de gemeente Harderwijk. Met een film worden ze meegenomen in het project, waarna het glas geheven wordt op de afronding van het laatste deel, waarmee in augustus 2025 is gestart.
Aafje Bouwhuis uit Arnhem en Nanon Journée uit Deventer zijn gespecialiseerd in de conservatie van muurschilderingen. Met onderbrekingen zijn zij al vanaf 2018 in de Grote Kerk actief. De restauratoren begonnen beneden met de kolommen met apostelen, in 2020 begon het herstel van de gewelfschilderingen van het zuidtransept en ze eindigen in november 2025 met de restauratie van het noordtransept.
Uniek beeldverhaal
,,Dat laatste staartje was wel het meest bijzondere”, vertelt Bouwhuis. ,,Wat het uniek maakt is dat alle mensen die in 1561 en 1562 de kerk hebben gebouwd levensgroot zijn afgebeeld op de gewelven. De schilder zelf en zijn dochter, de kerkrentmeesters, de stukadoor en zijn zoon, de steenhouwer, de metselaar. De burgerweeshuismeester waar ze waarschijnlijk sliepen. Kortom iedereen die betrokken was bij de bouw. Dat zien we nergens terug in Nederland, op geen enkel gewelf.”
Opvallend is de positie van de dochter van de schilder, prominent vooraan tussen de kerkrentmeesters. Zij is ook een stuk groter afgebeeld dan de zoon van de stukadoor.
De kunstenaar mocht in die periode - de Renaissance - aanwezig zijn bij de bouw en heeft bij zijn beeldverhaal ook de werken van Jezus afgebeeld. Ook werden mensen met open beurzen en geldzakken afgebeeld. Wat daar de reden van was, kan Bouwhuis niet verklaren. ,,Misschien was het geld op om de werkers te betalen.”
Half vergaan
Tijdens de restauratie werd ook de identiteit van een vaag beeld bekend. ,,Het was half vergaan en door de onthechting was het beeld vertroebeld. We hebben het met kalkmengsels weer vast en afleesbaar gemaakt. Afschilderen kunnen we niet, want dan doe je aan geschiedvervalsing.”
Het verwaarloosde figuur was lang onbekend. Gedacht werd dat het een schilder of werker zou zijn, maar het bleek de belangrijkste figuur te zijn: de bedenker van het beeldverhaal. ,,De schrijver van het nieuwe boek over de gewelfschilderingen, Jos de Weerd, heeft onderzoek gedaan. Hij had een afbeelding van een olieverfportret, wat sprekend leek op de muurschildering. Zo leidde alles naar de in Harderwijk geboren Wolter van Bylaer, een vermogend en religieus hooggeplaatst persoon in de Johannieterorde van Utrecht. Hij overleed in 1560.”
Consolideren
De schilderingen zijn in de jaren 70 al eens geretoucheerd. Doordat het gebouw ‘werkt’ zijn er veel scheuren ontstaan. Oude restauratievullingen uit die tijd zijn vervangen. Wat origineel is, blijft ongemoeid, benadrukt Bouwhuis. ,,Door arceringen met aquarel en schilderen met kalkverf proberen we herkenbaar te retoucheren, zodat je wel ziet dat wat een restaurator toevoegt niet origineel is.”
Het schilderen is maar een klein deel van het restauratiewerk, zegt Bouwhuis. Ook zelfstandig restauratoren Lynn van Rijnsoever en Daniël Oudman hebben meegewerkt.
,,We repareren en dichten vooral scheuren en injecteren deze met authentieke kalkmortels die we zelf maken. Uithakken, voegen, scheuren dichten en mortel verwerken is specialistisch werk. We doen alles en zorgen dat het goed behouden blijft. Wij hebben van onderaf gewerkt, de bouwvakkers van de aannemer Hulshof Bouw & Restauratie uit Harderwijk hebben de scheuren in de kap (op 30 meter hoogte) gedicht. Zonder hulp kan zo’n project niet in drie maanden worden afgerond.”
Bouwhuis is tevreden en dankbaar. ,,Ik ben opgelucht dat het gelukt is op tijd klaar is, want op 12 december is een concert waar ze veel inkomsten uit genereren. Maar ik heb ook weemoed, want werken in deze kerk was voor ons de hoofdprijs en heel bijzonder. We zijn van de kerk gaan houden. De schilderwerken zijn van topkwaliteit, hier komt niets meer overheen.”
Drees Timmer zit in het bouwteam van de renovatie en is kerkrentmeester van de hervormde gemeente Grote Kerk. Hij is verantwoordelijk voor de financiële en bouwkundige uitvoering. ,,Er is veel geld nodig om alles dekkend te krijgen en afhankelijk van subsidies en giften is dit in fases uitgevoerd. Het is prettig verlopen en financieel zijn we mooi binnen de begroting gebleven. De binnenkant is nu voltooid, het voegwerk aan de voorgevel duurt nog een jaar.”
Naamsbekendheid
Voor extra inkomsten en meer naamsbekendheid worden er steeds meer activiteiten en acties georganiseerd. Sinds twee jaar is er de gewelventour en onlangs was er een concert. Piet Pijlman van de stichting Vrienden van de Grote Kerk: ,,We verkopen onder andere promotieartikelen, mensen kunnen doneren in de houten huisjes, we zijn actief met het werven van donateurs en we begeleiden als stichting bij subsidieaanvragen. In juni komt er tijdens een symposium een boek uit over de gewelfschilderingen.”
.jpg)